Beočin, 17. decembar 2021.
Špicerov dvorac: "Kuća duhova" u kojoj je snimao Klint Istvud
Dvorci koji se nalaze na prostoru Vojvodine opsežno pripovedaju priče o raskošnim životima aristokratskih porodica koje su u njima živele, ali i otkrivaju tajne iz prošlosti u prvi mah sakrivene. Predstavljaju vredno arhitektonsko blago i bogate istorijske riznice koje svedoče o nekim prošlim vremenima kada je Vojvodina bila deo Austrougarske monarhije. Jedan od dvoraca koji se ističe je Špicerov dvorac u Beočinu, nekada velelepno zdanje koje već godinama gubi bitku sa vremenom.
Tekst: Tanja Prolić
Na prelazu između dva veka
Na samom prelasku iz 19. u 20. vek, tačnije 1892. godine počela je gradnja ovog zdanja, danas poznatog i kao Stari dvorac. Sagrađen je šest godina kasnije i predstavljao je porodičnu vilu bogatog zemljoposednika, Nemca Eduarda Špicera. On je bio jedan od trojice suvlasnika beočinske fabrike cementa.
Veruje se da je ova građevina, koja je jedan od najlepših secesionističkih zamkova u jugoistočnoj Evropi, rađena po projektu mađarskog arhitekte Imrea Štajndla, koji je tvorac i čuvene zgrade Parlamenta u Budimpešti. Međutim postoji i drugo mišljenje koje glasi da je Špicerov dvorac delo Ignaca Alpara, takođe mađarskog arhitekte.
Tokom prošlog veka Špicerov dvorac prikazan je i na velikom platnu, i to ne samo u našoj zemlji. Naime, u njemu su snimani kadrovi filma "Ratnici" u kojem je glumio jedan od najpoznatijih američkih glumaca, legenda vestern žanra Klint Istvud. Špicerov dvorac može se videti i u mnogim filmovima domaće kinematografije, među kojima se ističe film Emira Kusturice "Crna mačka, beli mačor". Juna 1997. godine ovo zdanje proglašeno je spomenikom kulture.
Danas lepota ove građevine bledi u nedostatku spasioca.
Simbol raskoši koji je pao u zaborav
Neposredno pred početak Drugog svetskog rata Špicerovi napuštaju Beočin i sele se u Nemačku. Narednih, ratnih godina, dvorac je služio kao zgrada nemačke vojne komande, a po završetku rata je nacionalizovan. Objekat je potom menjao namene, u njemu je bila smeštena gradska biblioteka, kulturni centar, radio stanica, diskoteka i ekskluzivni restoran poznat širom Jugoslavije, bio je sedište rukometnog kluba, služio kao osnovna škola. Čuveni pesnik Mika Antić, koji je takođe bio i vrsni slikar, deo dvorca je koristio kao svoj atelje.
Osamdestih godina dvorac je izgubio namenu i tada je njegova lepota počela da gubi sjaj. Danas ova građevina predstavlja simbol nemara: stakla na prozorima su polupana, vrata su iščupana, krov je urušen a tavanice propale. Nekada velelepno zdanje je zapušteno i bačeno u zaborav, obraslo je korovom, a kroz njegovu unutrašnjost danas prolaze samo vetrovi. Sada se može čuti samo njihov fijuk, dok su nekada prostorijama odzvanjali zvuci violine i glasovi stanara ovog zdanja, kao i njihovih gostiju tokom raskošnih balova koje su organizovali.
Jedinstven spoj starijih stilova i tada novog, modernog pravca
U pitanju je spratni objekat sa asimetričnom osnovom koji predstavlja spoj različitih stilova, romanike, gotike, renesanse i baroka, koji su stari stilovi, sa novim i modernim pravcem-secesijom. Arhitektura secesije je u tom periodu bila u ranoj fazi i ona će tek u kasnijim arhitektonskim delima jasno definisati estetska i stilska opredeljenja.
Kod ovog eklektičnog sklopa dekoracija i funkcija su usaglašeni na jedinstven način, karakterističan za prelazak vekova. Predstavlja zamisao da se "pomire" elementi starijih stilova sa onim čije vreme tek dolazi. Građevina podrazumeva podrumski prostor, prizemlje, sprat i tavanski prostor.
Ono što se naročito izdvaja kod iste je veliki broj nadasve nesvakidašnjih fasadnih dekorativnih elemenata zmijolikih, žabolikih i zmajolikih oblika. Predstavljaju redak sklop dekorativnih detalja urađenih u keramici, malterskoj plastici, štuko programu i kovanom gvožđu i vrlo interesantnih završetaka dimnjaka. Prema tekstu zapisanom u otkrivenom pergamentu ovi neobični ukrasi su delo takođe neobičnog graditelja, o kojem će kasnije biti više reči.
Iznad ulaza nalazi se turul-ptica budno nadvijenih krila, mitsko biće koje je poznato kao zaštitnik Hunskih plemena, ogromnih dimenzija.
Dekoracija objekta određena je namenom i vrlo cenjenim položajem ove veleposedničke porodice. Enterijeru je pažnja posvećena nešto kasnije i u njemu je jasno primetan duh varijante mađarske secesije kitnjastih oblika. Karakteriše ga bogata i raznovrsna ornamentika, a predano se radilo i na oslikavanju zidova sa različitim motivima biljaka.
U unutrašnjosti preovlađuju jarkoružičasta i svetloplava boja.
Najistaknutiji deo enterijera svakako je centralni hol kojim dominira kamin od zelene žolnai keramike, izrađen po specijalnim nacrtima fabrike Žolnai iz Pečuja. Zidovi ove prostorije obloženi su drvenom lamperijom isto kao i galerija na spratu sa balusterima urađenim u punom drvetu.
Pored centralnog hola ističe se i kupatilo sa zidanom kadom do koje se dolazi penjanjem na tri stepenika.
Kada je građen dvorac, pažnja je bila posvećena i njegovom okruženju. Oko njega je podignut veliki park za odmor porodice čije je uređenje predstavljalo spoj engleskog i francuskog vrta. U njemu je nalazilo nekoliko fontana. O postojanju nekadašnjeg parka danas svedoče stabla, nekada planski posađena. Danas je ovaj park poznat pod imenom Špicer bašta.
Legenda o Nadoru
Ime graditelja i tvorca neobičnih fasadnih dekorativnih elemenata dugo je bilo u tajnosti, sve dok prilikom restauracije zdanja, izvedene pre tridesetak godina, nije pronađen pergament nepoznatog autora. Pergament u kome su zapisani zanimljivi, čak sablasni detalji o graditelju otkriven je u ustima zmaja na gipsanoj peći.
Autor naslućuje po sjaju očiju graditelja da on dolazi sa Dalekog istoka. U pergamenutu je otkriveno i njegovo ime, zvao se Nador, a opisana je i njegova ćudljiva priroda. Prema rečima autora, Nador nije komuncirao sa ljudima, ćutke je radio svojim dvema rukama, a na svakoj od njih bilo je samo sedam prstiju. U pergamentu je navedeno da su ukrasi koje je Nador izrađivao čudni, i da su gipsane glave životinja, čini se, delo zlog čoveka. Iz njegove mašte izlaze poruke pune mržnje i crnila.
Ovaj čovek je, prema rečima iz pergamenta, imao ogromne šake, a njegovom prisustvu su se jedino radovale ptice koje su mislile da će te šake napuniti sa puno mrvica i nahraniti ih. Međutim, on ih nijednom nije nahranio, čak naprotiv.
Poslednjeg dana svog rada Nador je oko podneva završio lik istočnjačkog zmaja na gipsanog peći. Stao je pred fasadu da osmotri svoj učinak i otvorio desnu šaku koja je bila napunjena mrvicama hleba. Bela golubica je sletela da bi se nahranila, ali ju je Nador stisnuo u grudvu krvavog perja i bacio ka najvišem dimnjaku.
U suton su se golubovi osvetili. Dok je Nador spavao, golubovi su ga prekrili svojim izmetom, zalepivši ga za divan.
U tekstu napisanom u pergamentu stoji i rečenica "Ovaj zapis ostavljam u ustima zmaja na gipsanoj peći. Ako je istina ono što govorim, pergament neće izgoreti".
Pergament je pronađen, ali ne i spasitelj ovog nekada velelepnog zdanja, ponosa opštine Beočin. Iako predstavlja građevinu izrazito velike arhitektonske i istorijske vrednosti, koja je imala značajan turistički potencijal, sada je pala u zaborav. Tek ponekad se čuje samo zvuk danas jedinih njenih redovnih posetilaca-sova.
Izvor: daibau Magazin
https://www.daibau.rs/clanak/747/spicerov_dvorac_kuca_duhova_u_kojoj_je
_snimao_klint_istvud
